Θέματα που αφορούν το φαινομενικά απλό ζήτημα του χρόνου, που εμπεριέχει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, αποκτούν μια ιδιαίτερα περίπλοκη διάσταση σε καταστάσεις και περιοχές σύγκρουσης, και η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Το παρόν είναι ανήσυχο και αντιδραστικό. Το παρελθόν, ή οι πολλαπλές συγκρουόμενες εκδόσεις του, είναι συναισθηματικό και ευαίσθητο. Και το μέλλον, παρόλο που συνεχίζει να καθιστά το σημείο όπου τοποθετούμε όλες μας τις ελπίδες για κάτι καλύτερο, εμφανίζεται σταδιακά να συγκλίνει με τους μεγαλύτερους μας φόβους, αυτούς ενός μόνιμου διαχωρισμού. Σήμερα, τα διπλωματικά συμφέροντα εξακολουθούν να επιβεβαιώνουν την ρητορική ότι δεν είναι ακόμη καιρός να αναθεωρήσουμε το παρελθόν μας, ή την στάση μας προς αυτό, έτσι ώστε να ξεκινήσουμε μια διαδικασία συγχώρεσης του άλλου, που διαχρονικά δαιμονοποιείται.  Ως εκ τούτου, οι τέχνες αποκτούν ένα εξαιρετικά ζωτικό ρόλο στο δρόμο προς την εδραίωση της ειρήνης.

Η καλλιτεχνική σκηνή στην Κύπρο, και ειδικά εκείνη που ασχολείται όχι μόνο με τις ιδιαιτερότητες της κυπριακής εμπειρίας αλλά και με την ανθρώπινη κατάσταση γενικότερα, είναι ευρέως αποδεκτή ως υποανάπτυκτη. Έχει, όμως, αποκτήσει εύρος και δυναμική τα τελευταία χρόνια, και μια σημαντική συμβολή σε αυτό είναι αναμφισβήτητα το ετήσιο Φεστιβάλ Buffer Fringe Performing Arts του Σπιτιού της Συνεργασίας (Home for Cooperation), το οποίο θα πραγματοποιηθεί για πέμπτη φορά τον Νοέμβριο. Το φεστιβάλ, που όλο εξελίσσεται και επεκτείνεται, εντάσσεται ουσιαστικά στον πολιτικό και πολιτιστικό διάλογο της Κύπρου. Η Μαρίνα Νεοφύτου, διευθύντρια του Σπιτιού της Συνεργασίας και διοργανώτρια του φεστιβάλ δήλωσε ότι «το Buffer Fringe αποτελεί την πραγματική εφαρμογή του έργου του Home for Cooperation, καθώς περιλαμβάνει το πλήρες φάσμα αυτών που επιδιώκουμε να κάνουμε εδώ: τη συνεργασία, τη σύμπραξη, τη δημιουργικότητα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε ένα άνοιγμα οριζόντων».

Ως οργανισμός που πρεσβεύει κυρίως στην οικοδόμηση της ειρήνης, η προσέγγιση του Σπιτιού της Συνεργασίας όσον αφορά τις τέχνες έχει τη σημαντική λειτουργία της ανάδειξης μιας πτυχής της τέχνης που συχνά επισκιάζεται από αυτή της αισθητικής, δηλαδή την κοινωνικοπολιτική της πτυχή. Οι τέχνες περιέχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν καθολικά τη διαδικασία στην οποία αναζητούμε και δημιουργούμε νόημα, ταυτότητα, ιδιότητα και σκοπό, με εργαλεία που ανήκουν αποκλειστικά στην καλλιτεχνική έκφραση. Σε ένα πλαίσιο όπου η γλώσσα συχνά αποτελεί ένα οριστικό εμπόδιο στην επικοινωνία και την κατανόηση του άλλου, οι τέχνες παρέχουν νέους τρόπους επικοινωνίας, οι σημαντικότεροι από τους οποίους ίσως προκύπτουν με τη μορφή μη λεκτικών γλωσσών. Με αυτόν τον τρόπο, μέσω της δημιουργίας συνθηκών που επιτρέπουν στους καλλιτέχνες και το κοινό να βιώσουν αυτό που αλλιώς θα ήταν ανυπόφορο να προσεγγίσουν, οι τέχνες παράγουν την ευαισθητοποίηση, την ταύτιση, και, τελικά, την μεταμόρφωση του εαυτού.

Στις τέχνες, οι οποίες στο Buffer Fringe αποτελούνται από ένα ευρύ φάσμα παραστατικών, εικαστικών, και λογοτεχνικών μορφών, με ώθηση προς τον πειραματισμό και την αμφισβήτηση των ορίων της κάθε τέχνης, υπάρχουν τόσες ερμηνείες όσα τα άτομα που βιώνουν το έργο. Ειδικά στην περίπτωση των παραστατικών τεχνών, τα μέλη του ακροατηρίου παρακινούνται να ερμηνεύουν τη γλώσσα του σώματος, την κίνηση του φωτός, τη μουσική και το ρυθμό, τον χώρο, και ούτω καθεξής, τα οποία δεν δίνουν απαραίτητα συγκεκριμένες απαντήσεις, αλλά σίγουρα προκαλούν αυτό που η Hayriye Ruzgar, υπεύθυνη επικοινωνίας του Σπιτιού και του Φεστιβάλ, αποκαλεί «μια αίσθηση προβληματισμού». Οι συμμετέχοντες προβληματίζονται για το τι βλέπουν, ακούν και βιώνουν με τέτοιο τρόπο που τους παροτρύνει να προβληματιστούν για τη σχέση τους με τα άτομα και με τον χώρο γύρω τους. Αυτό ενθαρρύνεται περαιτέρω μέσω της διάχυσης των παραστάσεων του φεστιβάλ σε διάφορες τοποθεσίες στην πόλη, μεταμορφώνοντας απλά καθημερινά πλαίσια όπως η αγορά, καθώς και ιστορικά σημεία όπως εκκλησίες.

Επιπλέον, μέσω του διεθνούς χαρακτήρα του φεστιβάλ, οι συμμετέχοντες είναι σε θέση να εξετάσουν τη θέση και τον ρόλο τους στον ίδιο τον κόσμο. Το Buffer Fringe Festival φιλοδοξεί να φέρει σε επαφή ένα πλούσιο φάσμα από διαφορετικές κοινότητες του κόσμου, πέρα από αυτές που διαμορφώνουν το νησί μας. Σε προηγούμενες εκδόσεις του φεστιβάλ, όπως ανέφερε η Hayriye, υπήρχαν πολλές περιπτώσεις όπου το φεστιβάλ «ήταν η πρώτη φορά που συναντήθηκαν καλλιτέχνες που ασχολούνταν με την ίδια μορφή τέχνης, αλλά που προέρχονταν από διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο. Υπήρχαν, μάλιστα, καλλιτέχνες που ασχολούνταν με το ίδιο θέμα, μέσω της ίδιας μορφή τέχνης, αλλά από διαφορετικά μέρη του νησιού, και το εξέφραζαν με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Κατέληξαν να συνεργάζονται».

Οι τέχνες αποτελούν βασικό κομμάτι της δημιουργικής έκφρασης του πολυπολιτισμικού μωσαϊκού που αποτελεί την σύγχρονή μας πραγματικότητα, μια έκφραση που διατυπώνεται με τρόπους παραγωγικούς, και όχι καταστροφικούς ή ανταγωνιστικούς. Σε τοπικό επίπεδο, όπου μια από τις κεντρικές αρένες σύγκρουσης είναι η ιστορία και η μνήμη, οι τέχνες έχουν την δυνατότητα να διαταράσσουν τα θεμέλια της βαθιά ριζωμένης μας τάσης να ξεχνάμε, να καταργούμε και να αποκλείουμε μέρη της ιστορίας που είναι ασυμβίβαστα με τους μύθους που έχουμε κατασκευάσει και αποδεχθεί ως επίσημες αφηγήσεις του παρελθόντος. Μέσω της έκθεσής μας σε μια πληθώρα απόψεων και εμπειριών, καλούμαστε να αναλογιστούμε τις συνέπειες των πεποιθήσεών μας και να συνειδητοποιήσουμε την αναγκαιότητα μιας πιο συνεκτικής και τελικά πιο ανθρώπινης προσέγγισης στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας.

Το φετινό Buffer Fringe θα έχει ως κυρίαρχο θέμα το «Οριακό Σημείο» (“Breaking Point”), με την συμβολή του καλλιτεχνικού διευθυντή του φεστιβάλ, Achim Wieland. Παρόλο που οι καλλιτέχνες είναι ελεύθεροι να κινηθούν εντός και ακόμη και πέρα από τις άμεσες ψυχολογικές και αρχιτεκτονικές έννοιες ενός σημείου θραύσης στο έργο τους, αυτό που αναμένεται να μαρτυρήσουμε είναι διάφορες επιδείξεις καλλιτεχνικής έκφρασης σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους οι συνθήκες της ζωής μας βρίσκονται σε κρίσιμο στάδιο. Παράλληλα, η τοπική επικαιρότητα έχει αναπόφευκτα ωθήσει μια πολιτική ερμηνεία του θέματος, η οποία παραπέμπει στο σημερινό σημείο θραύσης των διαπραγματεύσεων. «Και αυτή η ερμηνεία είναι σημαντική», δήλωσε η Hayriye. «Αν πραγματικά βρισκόμαστε σε ένα σημείο θραύσης, αυτό σημαίνει ότι είναι επείγον να αναπτύξουμε κάτι μέσα από αυτό και να παράγουμε μια νέα δυναμική».

Πράγματι, η κουλτούρα που εκφράζουμε και παράγουμε μέσω της τέχνης δεν είναι μόνο μια απόδειξη της υπάρχουσας κατάστασης, αλλά και μια δίοδος για τις ελπίδες και τις προσδοκίες μας για το πώς τα πράγματα θα έπρεπε και θα μπορούσαν να είναι. Παρέχει ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορούμε να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε τη ζωή μας, ενώ παράλληλα διαμορφώνεται ουσιαστικά από τη δική μας βούληση για τη φαντασίωση και τη δημιουργία πιθανών εναλλακτικών. Μας βοηθά να ζυγίσουμε το παρελθόν, να κατανοήσουμε το παρόν και να οραματιστούμε το μέλλον. Ως τέτοια, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η τέχνη, δεδομένου ότι είναι το αποθετήριο της φαντασίας, είναι ένα κρίσιμο εργαλείο στις προσπάθειές μας να δημιουργήσουμε και να διατηρήσουμε συνθήκες ειρήνης, όχι μόνο στο επίπεδο της πολιτικής, αλλά ίσως πιο σημαντικά, στο επίπεδο των καθημερινών μας αλληλεπιδράσεων με τους τόπους και τους ανθρώπους που αποτελούν την κοινωνική μας ζωή.

Λίζυ Ιωαννίδου